1. PRZEWODNIK PO OJCOWSKIM PARKU NARODOWYM

pt.:  "WĘDRUJEMY DOLINĄ PRĄDNIKA"

 Przewodnik Wędrujemy Doliną Prądnika obejmuje skalisty fragment tej doliny z przyległą doń doliną Sąspowską, boczne wąwozy, skrawki wierzchowiny jurajskiej oraz najbliższe okolice Ojcowa. Obszar ten jest otoczony ochroną prawną jako Ojcowski Park Narodowy. Jest to najmniejszy park narodowy w Polsce. Dorzecze Prądnika jest typowym obszarem krasowym, wyróżniającym się małą liczbą potoków i dolin stale odnawianych oraz znaczną przewagą mniejszych dolin i wąwozów odwadnianych okresowo.

 Najstarsze ślady bytności człowieka znajdowane w jaskiniach na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego pochodzą ze starszego paleolitu i z epok późniejszych. Wykazały to badania archeologiczne rozpoczęte tutaj jeszcze w XIX w. i prowadzone następnie w jaskiniach: Nietoperzowej, Koziarni, Ciemnej i  schronisku skalnym – Wylotnym. Potwierdzają je również współczesne prace wykopaliskowe prowadzone obecnie w kilku jaskiniach, m.in. w Ciemnej.

Znajdują się tu również liczne zabytki architektury, a do najważniejszych należą m.in. renesansowy zamek w Pieskowej Skale z piękną wystawą stałą poświęconą przemianom stylowym w sztuce europejskiej od średniowiecza do okresu międzywojennego, pozostałości gotyckiego zamku w Ojcowie z XIV w. konserwowane w latach 2017-2019. Obydwa te obiekty, zwane dziś „orlimi gniazdami”, były ogniwami średniowiecznego systemu obronnego chroniącego południowo-zachodnią granicę Polski. Na uwagę zasługuje również XVII-wieczny sakralny zespół Pustelni bł. Salomei w Grodzisku stojący w miejscu średniowiecznego założenia, w ostatnich latach starannie odnawiany oraz zachowane obiekty architektury uzdrowiskowej.

W niniejszym przewodniku autor opisał siedem tras po Dolinie Prądnika:

1.Ojców centrum – dawny Park Zdrojowy

2.Ojców – Krakowska Brama

3.Ojców – Jaskinia Łokietka – Krakowska Brama

4.Ojców – Jaskinia Ciemna- Wzgórze Okopy

5.Ojców – Prądnik Korzkiewski

6.Ojców – Dolina Sąspowska– Pieskowa Skała

7.Ojców – Grodzisko – Pieskowa Skała

Początek wszystkich tras znajduje się przy budynku „Na Postoju” obok parkingu w Ojcowie, gdzie można skorzystać z usług przewodnickich, otrzymać niezbędne informacje turystyczne, nabyć pamiątki regionalne, mapy, wydawnictwa na temat Doliny Prądnika oraz Wyżyny Krakowsko − Częstochowskiej.

2. SKARBNICA LEGEND Z DOLINY PRĄDNIKA

AUTOR: JÓZEF PARTYKA   ISBN: 978-83-950761-2-1;   rok wydanie 2020 ;   ilość stron: 124 ;

 Legenda autentyczna? – pyta Ksawery Pruszyński w znanym opowiadaniu „Trębacz z Samarkandy”. I odpowiada: autentyczne lub podrobione bywają dokumenty. Nie ma autentycznych czy podrobionych legend, nie mają one metryki. Legenda jest siostrą historii, legendy się słucha. Mają je kraje stare, wielowiekowe miasta, a także regiony m.in. takie jak Wyżyna Krakowsko-Częstochowska, zwana także Jurą. Jej to zamki czy ich ruiny, jaskinie i skały, wyobraźnia ludu – zaludniła postaciami szlachetnych rycerzy i rabusiów, szatanów błądzących po pustkowiach i dobrych duchów wspomagających uciśnionych – pisze prof. Janusz Bogdanowski (1964), a później dopowiada dr Urszula Janicka-Krzywda (2005, 2016).

 Również Dolina Prądnika ma swoje legendy i podania. Jej sceneria sprzyjała kreowaniu fantastycznych opowieści, uroczych baśni czy przejmujących nieraz grozą gawęd przekazywanych z pokolenia na pokolenie. Wiele powieści dziwnych, cudnych, znać nie wyszłych z głowy, ale z serca, nie z pod ręki architekta, ale prostego wiejskiego cieśli…– zauważa mniej znany warszawski literat Antoni Wieniarski (1823–1870), ps. Grzegorz Kostrzewa, w 1857 roku. W charakterze, w zwyczajach, pieśniach, w powieściach ludu, spoczywa barwa stron rodzinnych, wrażeń, które od pieluch owijały serca, stawały przed oczyma; nie dziw więc, że poetyczny lud znad Prądnika umiał tyloma fantazjami ubrać ukochane przez siebie strony… Mówią, że kiedy Ojciec Niebieski wyznaczał rzekom drogi, to Prądnik ani się ruszył, gdy wszechmocna Ręka wskazywała bieg wspaniałej Wiśle, szumnej Nidzie, wrzącej Warcie; ale gdy przyszła z kolei na kwieciste łąki skałami otoczone, to przypadł do nóg wszechmocnego Ojca i póty prosił, póki sobie tych miejsc nie wyprosił… Dolina Ojcowska na której porozrzucane chaty, wioski bujnemi sadami ocienione, tworzą jakby jeden łańcuch spajany tu i ówdzie srebrnemi ogniwami rączej rzeki, otoczona jest dokoła wyniosłemi grupami skał, pietrzącemi się jedne nad drugie i sięgające szczytem aż pod obłoki. Te to grupy w różnych kształtach potworzone, podają bujnej wyobraźni mieszkańców temata do różnych powieści i legend przechowujących się tradycyjnie w rodzinach zajmujących od niepamiętnych lat dolinę.

Legendarne wątki szczególnie rozbudzone w epoce romantyzmu, opowiadane przez miejscowych przewodników, znalazły się w literackiej twórczości wielu osób zwiedzających wówczas Ojców. Są wśród nich tacy autorzy jak Władysław Ludwik Anczyc (1863), Stanisław Ciszewski (1887), Łukasz Gołębiowski (1827), Klementyna Hoffmanowa-Tańska (1827), Oskar Kolberg (1871), Jadwiga Łuszczewska [Deotyma] (1898, 1899) czy Lucjan Siemieński (1845) i wielu innych. Niektóre z nich przytacza „Przewodnik po Ojcowskiej Dolinie” wydany w 1860 roku, zawierający reedycje znanych wtedy opisów Ojcowa i okolic. Jego redakcja jest przypisywana Aleksandrowi Przezdzieckiemu, ówczesnemu właścicielowi Ojcowa. Zawiera je także przewodnik „Nad Prądnikiem” K. Wróblewskiego (1907).

W okresie międzywojennym legendy spisane przez Emilię Sukertową (1928), zostały wydane przez Polskie Towarzystwo Krajoznawcze z ilustracjami, które wykonał Mikołaj Wisznicki, malarz i grafik, jeden z twórców PTK, autor wielu rysunków do ówczesnych wydawnictw tego towarzystwa. Przez wiele lat był to praktycznie jedyny zbiór legend o Dolinie Prądnika, Ojcowie, Pieskowej Skale i Grodzisku.

W latach powojennych aż do początku XXI wieku legendy jurajskie znajdowały się w różnych przewodnikach, najczęściej Juliana Zinkowa, który w osobnych edycjach wydał legendy jurajskie (1986) oraz legendy o Krakowie (1993, 2007), zamieszczając w nich wybrane opowieści z Doliny Prądnika. Legendarne wątki znalazły się w pierwszej monografii Ojcowskiego Parku Narodowego wydanej w roku jego utworzenia (Gotkiewicz, Szafer 1956), w esejach Stanisława Pagaczewskiego (1979) oraz w dwóch książkach prof. Alicji Falniowskiej-Gradowskiej (1995, 1999) omawiających historię starostwa i zamku ojcowskiego. Zawierają je także dwa syntetyczne opracowania Urszuli Janickiej-Krzywdy (2005, 2016) w rozdziałach do wydawnictw Ojcowskiego Parku Narodowego na temat folkloru słownego, legend i podań Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej i Doliny Prądnika. Historyczny kontekst legendy Władysława Łokietka w Ojcowie na tle wydarzeń z początku XIV wieku w naszym kraju omawiają prace prof. Henryka Samsonowicza (2000) i prof. Mieczysława Rokosza (2003).

W ostatnich latach pojawiają się także inne wydawnictwa popularne i folderowe, w których legendarne wątki są uzupełnieniem najczęściej reklamowanych obiektów. Z ważniejszych wymieńmy zbiór legend prądnickich Opowie ci nurt… wydany przez Towarzystwo Prądnickie (2001), Ojcowskie jaskinie Piotra Ferdka [2010], Wydawnictwo Dikappa (kilkakrotnie wznawiane) i wydawnictwo ALATUS – Małgorzata Pleszyniak (2013).

Istotę i ducha „nadprądnikowych legend” chyba najładniej ujęła Emilia Sukertowa, autorka pierwszej monografii ojcowskiego zamku utrzymanej w gawędziarskim tonie i wspomnianego zbioru legend pisząc, że legenda jest swoistą poezją dziejów, którą lud prostaczy pod strzechami słomianemi w długie zimowe wieczory przy ognisku wyhołubił, jest kagankiem, który rozjaśnia mroki odległych epok, jest wieńcem, co krasi czoła bohaterów, jest jednocześnie zwierciadłem, w którem odbijają się umiłowania, wierzenia i uczucia narodu. Tak więc Maleńki, dziecięcy niemal Prądnik, na powitanie Matce-Wiśle niesie on w darze srebrzystych pstrągów sznur. Tak płynie on lat setki i tysiące, a nad nim, niby sieć pajęcza, rozsnuła się legendy nić.

W niniejszym zbiorze przytaczamy najbardziej znane legendy, co najmniej od dwustu lat obecne w różnych publikacjach, tkwiące w świadomości mieszkańców Doliny Prądnika, przekazywane zwiedzającym przez liczną gromadę miejscowych przewodników, „zabarwiane ich własnego serca kolorytem”. Najwięcej legendarnych wieści pamiętał i opowiadał zwiedzającym Ojców i młodszym przewodnikom Władysław Filipowski (1905–2004), zasłużony ojcowski przewodnik, przez wiele lat mieszkający w dolinie Sąspowskiej, czynny w swoim zawodzie niemal do końca życia.

Wykaz literatury, z której zaczerpnięto legendy Doliny Prądnika znajduje się na końcu tej edycji. Natomiast przy każdej legendzie zamieszczono odwołanie w formie przypisu do konkretnej pozycji literatury; brak odwołania oznacza, że dana opowieść czy podanie są obecne tylko w ustnych przekazach lokalnej społeczności. Cytaty zamieszczane in extenso są pisane kursywą, bez zmian za wyjątkiem drobnych poprawek interpunkcyjnych czy literowych.  

Z biegiem lat zapewne zrodzą się nowe legendarne wątki wykreowane przez wyobraźnię mieszkańców i przybyszów odwiedzających Dolinę Prądnika, której krajobraz – niezwykłe skały, wąwozy i jaskinie pobudzają fantazję, przyciągają swą tajemniczością, tworzą przestrzeń dla literatury zarówno naukowej jak i pięknej. Zebrane tu legendy, opowieści i podania uzupełniają i tak już bogatą literaturę o tym terenie, w tym także historyczną, ułatwiają rozumienie kulturowej specyfiki i różnorodności „rajskiej doliny”, a przenosząc czytelnika w świat baśni, które przeplatają się ze znanymi wydarzeniami historycznymi, dają w sumie interesujący obraz Ojcowa i jego okolic trwale zapisanych w polskiej kulturze, historii i tradycji.

Spis treści

1. O zamku w Ojcowie
2. 
   
3. O Witysławie i Skarbimirze
4. O starościnie Mariannie Załuskiej
5. Gonitwy w dolinie Prądnika
6. O diabelskim moście w Ojcowie
7. O ukrywaniu się Władysława Łokietka
8. Podanie o królu Kazimierzu Wielkim i ojcowskim kmieciu imieniem Maciek
9. O pochodzeniu nazwy Panieńskich Skał
10. O skale Jonaszówka i ostnicy Jana
11. O jaskini Ciemnej i skale Rękawica
12. O bł. Salomei w Grodzisku
13. „Osobliwi pustelnicy”
14. O Szafrańcach z Pieskowej Skały
15. O trzech braciach Toporczykach
16. O Dorotce z Pieskowej Skały
17. O córze rodziny Wielopolskich
18. O Maczudze Herkulesa
19. O krzyżu na skale poniżej Maczugi Herkulesa
20. O powstańcach styczniowych w Pieskowej Skale
21. O fantomach z Pieskowej Skały
22. O jaskini Zbójeckiej
23. O trzech braciach młynarczykach
24. Brat i siostra
25. O Kaplicy „Na Wodzie” w Ojcowie
26. O św. Janie Kantym
27. O skale Sfinks
28. O Krakowskiej Bramie
29. O skale Zamczysko i Diabelskim Oknie
30. O wąwozie Korytania
31. O skale Łaskawiec
32. O skale Golanka
33. Popiersie Wreborza albo Skała Kopuła
34. Latarnia Twardowskiego
35. O Skale Sukiennice i jaskini Zamieszkałej
36. Legenda o Pilarzowej Skale
37. O zamku w Korzkwi
38. Żegota, Gawor i Hedwina w Prądniku Korzkiewskim
39. O Pyzłowej Górze w Czajowicach
40. O źródle Miłości
41. O Chełmowej Górze i Ostrym Kamieniu
42. Literatura